Khám phá cơ ngơi của học viện bóng đá Ajax

(TT&VH Cuối tuần) - Khi các tài năng tại lò đào tạo của Ajax ngày càng cạn kiệt, người khổng lồ thành Amsterdam đã tiến thêm một bước trong nỗ lực nhằm trở lại vị trí dẫn đầu. Trung tâm huấn luyện thể thao hiện đại của Ajax là bàn đạp để đội bóng Hà Lan hiện thực hóa tham vọng.

Dấu ấn của Ajax

Bốn cầu thủ từ lò West Ham. Hai cầu thủ đến từ Arsenal. Tám cầu thủ khác lần lượt đến từ Watford, Leeds, Chelsea, Liverpool, Aston Villa, Everton, Nottingham Forest và Leicester. Trên thực thế, 14 cầu thủ người Anh này, được đào tạo tại 10 đội trẻ khác nhau, đã có mặt trên sân trong trận Anh thua Đức 1-4 ở vòng 1/8 World Cup 2010, đến từ các lò đào tạo khác nhau, mỗi học viện lại có những ý tưởng riêng về cách chơi bóng. Hai tuần sau đó, 7 cầu thủ tốt nghiệp học viện đào tạo trẻ của Ajax - Maarten Stekelenburg, Gregory van der Wiel, Johnny Heitinga, Nigel de Jong, Wesley Sneijder cùng hai cầu thủ vào sân thay người Rafael van der Vaart và Eljeiro Elia - đã thất bại trước 7 ngôi sao mới nổi người Tây Ban Nha trưởng thành từ lò đào tạo của Barcelona, cùng với những cầu thủ khác, tại trận chung kết World Cup 2010 ở Nam Phi. Đối với người hâm mộ đội tuyển Anh, sự khác biệt giữa thành công và thất bại từ công tác đào tạo trẻ là quá rõ ràng, không thể tương phản hơn.

Dennis Bergkamp đang hướng dẫn các cầu thủ nhí của Ajax tập luyện- Ảnh Getty

Mặc dù Hà Lan đã nỗ lực hết mình nhằm đánh bại Tây Ban Nha nhưng không thành công. Tuy nhiên, tấm vé dự trận chung kết ấy có thể đã không đến tay người Hà Lan nếu không có Ajax. Do Rinus Michels, một người nhìn xa trông rộng, nghĩ ra vào những năm 1960 và được triển khai thành ở Barcelona một thập kỷ sau đó, chính nhờ mô hình bóng đá tổng lực của Ajax mà Hà Lan đã có một trận đấu đẹp như biểu tượng thể thao của xứ sở hoa tulip mặc dù giải đấu chuyên nghiệp nước này mới được 56 tuổi đời, còn khá non trẻ và số lượng hạn các học việc đào tạo trẻ tương đối hạn chế.

Ở Hà Lan, rất nhiều câu lạc bộ đã áp dụng mô hình bóng đá tổng lực này. Có thể kể đến PSV, Feyenoord và AZ Alkmaar, những câu lạc bộ đã triển khai phương pháp của Ajax tốt đến nỗi trước thế kỷ 21 những học viện bắt chước này được cho là đã vượt qua chính học viện khởi nguồn của Ajax. Nhưng tháng Năm vừa rồi, câu lạc bộ Ajax Amsterdam đã trỗi dậy, đánh bại Twente vào ngày cuối cùng của mùa giải để nâng cao chiếc cúp vô địch quốc gia Hà Lan lần đầu tiên sau 7 năm chờ đợi. Stekelenburg và Van der Wiel có mặt trong đội hình chiến thắng này bên cạnh cầu thủ tiềm năng Christian Eriksen, tiền đạo đang tiến bộ Siem de Jong, tiền vệ cánh trái khéo léo Lorento Ebecilio và những hòn đá tảng phòng ngự Jan Vertonghen và Toby Alderweireld. Người ta thậm chí còn so sánh đội hình này với đội hình xuất sắc giành chức vô địch Champions League năm 1995 của hai anh em song sinh nhà De Boer, Patrick Kluivert, Marc Overmars, Edgar Davids, Clarence Seedorf và Edwin van der Sar.

Toekomst - tên của học viện đào tạo trẻ Ajax mà trong tiếng Hà Lan có nghĩa là tương lai - nằm cách sân Amsterdam Arena hoành tráng chỉ bằng một cú ném biên của Rory Delap. Ở đó, Ajax luôn có những điều rất đặc biệt, tiền đề cho tham vọng trở lại thời kỳ đỉnh cao của thế lực từng thống trị bóng đá châu Âu.

“Chúng tôi đào tạo cho chúng tôi”

Rất ít người biết về Ajax nhiều hơn David Endt, người có cái bắt tay chắc nịch và mái tóc xoăn rối xù. Là một phần của Ajax trong suốt 32 năm qua, đầu tiên là trong vai trò một cầu thủ vào giai đoạn cực thịnh của câu lạc bộ giữa những năm 1970 cùng với hai anh em nhà Johan, Cryuff và Neeskens, sau đó là đại diện báo chí và hiện nay làm quản lý đội hình một, ông là người đã vạch ra triết lý bóng đá để cùng đội bóng 4 lần vô địch Cúp C1 và 30 lần giành chức vô địch quốc gia Hà Lan. “Chúng tôi thích mạo hiểm, chúng tôi chơi tấn công, sáng tạo và tốc độ”, ông nói với sự chắc chắn. “Chúng tôi không đào tạo các cầu thủ cho các câu lạc bộ khác, chúng tôi đào tạo cho chính chúng tôi. Đây là cách mà chúng tôi chơi bóng”.

Mặc dù bất cứ câu lạc bộ nào cũng có thể tìm kiếm những tài năng trẻ thành thạo về mặt kỹ thuật, nhưng ở đây, bản sắc cá nhân các cầu thủ mới là quan trọng. Ngồi trong văn phòng rộng rãi của mình và theo dõi theo sân chính của Toekomst - nơi mà các cầu thủ dưới 17 tuổi của Ajax đang chơi trong trận đấu với các học viện khác đến từ bốn lục địa trong khuôn khổ Future Cup, giải đấu diễn ra vào cuối tuần - Giám đốc học viện Olde Riekerink giải thích lý do tại sao. “Lũ trẻ phải có thể đào tạo được và ham thích học hỏi”, ông nói. Phụ trách đội 2 của Ajax - “Jong Ajax” - từ năm 2007, Riekerink lần đầu tiên tham gia ban huấn luyện năm 1995 với đôi mắt xanh sắc sảo, mái tóc vàng hoe và nước da rám nắng. Luôn yêu cầu sự tiến bộ đã nhanh chóng trở thành thương hiệu của ông. “Điều quan trọng nhất chúng tôi có thể dạy các cầu thủ trẻ là tự chịu trách nhiệm. Ngay khi bước ra khỏi trung tâm, chúng đã có thể lựa chọn hoặc đi về nhà hoặc đến cửa hàng McDonald. Chúng chỉ là những đứa trẻ, do đó tôi không la mắng chúng, nhưng chúng phải nhận ra rằng những quyết định đúng đắn là một phần để trở thành cầu thủ chuyên nghiệp”.

Một trong những học trò đầu tiên của Riekerink trong đội U-11 của ông 16 năm trước đây là Wesley Sneijder. “Tôi đã thấy những cầu thủ tốt hơn tôi rời bỏ học viện năm 16 tuổi bởi vì về mặt tâm lý, họ không thông minh”, cầu thủ có cú ăn ba cùng Inter trong mùa bóng 2009-2010 nhớ lại. “Họ muốn làm những việc khác, bắt đầu tán tỉnh các cô gái hoặc thích tiệc tùng. Điều cơ bản là phải hết lòng”.

Sự hết lòng vì “gia đình” Ajax tạo nên bản sắc của câu lạc bộ này. Cách đây 2 năm, đội hình một đã rời sân Amsterdam Arena hiện đại để đến tập luyện tại Toekomst với các cầu thủ khác trong câu lạc bộ. “Chúng tôi nhớ cảm giác và mối liên hệ gia đình với đội trẻ”, Endt, một người rất trân trọng tính truyền thống, nói. “Chúng tôi trở về với trái tim của câu lạc bộ”. Từ khi có sân vận động mới - xây dựng năm 1997 nhờ sự hỗ trợ to lớn từ Ajax và để nâng cấp cơ sở vật chất của sân vận động De Meer - các sân tập cũ hiện nay đều được rao bán.

Huấn luyện viên đội hình một Frank de Boer, người đã có mặt trong đội hình vĩ đại năm 1995, đồng ý: “Học viện là trái tim của Ajax - đó là máu và huyết mạch của chúng tôi. Được thấy các cầu thủ đội hình một trong phòng thay đồ và tại sân tập mỗi ngày là động lực lớn lao đối với các cầu thủ trẻ. Khi tôi chơi bóng, tôi đã rất tự hào khi các cầu thủ đội hình một đến xem chúng tôi”.

Một ngôi sao của đội hình một có sự quan tâm sâu sắc tới đội trẻ của câu lạc bộ, thậm chí anh đã xuất hiện cùng cùng với De Boer tại Future Cup trong ngày được nghỉ hiếm hoi, là một trong những tài sản quý giá nhất của bóng đá châu Âu. Năm nay 19 tuổi, người Đan Mạch, anh là Christian Eriksen. “Ajax có những tinh hoa và truyền thống riêng biệt”, cầu thủ kiến tạo lối chơi đầy tài năng này nói. Anh coi đội hình 4-3-3 của câu lạc bộ là điều cốt yếu đối với sự phát triển của mình.

“Bóng đá không chỉ là chạy thật nhiều. Mọi người ở đây đều muốn có bóng và không ai sợ nó cả. Các cầu thủ trẻ được đào tạo theo hình mẫu của đội hình một, do đó họ sẽ dễ dàng thích nghi hơn khi được lên đội hình một”.

Gia nhập học viện năm 16 tuổi, Eriksen là một phần trong thế hệ mới các cầu thủ trẻ Ajax, cũng giống như Vertonghen và cầu thủ Thomas Vermaelen của Asernal, anh đến từ nước ngoài, một bản hợp đồng cho thấy câu lạc bộ đã cập nhật mô hình của mình để tính đến những thay đổi kiểu như luật Bosman. Tuy nhiên đâu là sự khác nhau giữa bản hợp đồng này và, ví dụ như, bản hợp đồng mà Arsenal ký với một Cesc Fabregas mới từ lò đào tạo La Masia của Barcelona? “Nếu chúng tôi phát hiện ra một cậu bé 12 tuổi ở cách Amsterdam 200km, chúng tôi miễn cưỡng nhận chúng”, Endt nói. “Chúng tôi sẽ theo dõi sự tiến bộ của cậu bé đó và khi cậu ấy đã sẵn sàng, cậu ấy sẽ tới Amsterdam và ở lại với một gia đình thứ hai của mình. Chúng tôi muốn mọi việc diễn ra một cách tự nhiên nhất có thể”.

Hình phạt cũng là điều bất đắc dĩ để có được thành công trong đội trẻ. “Đôi khi, có những vi phạm là không thể bỏ qua, nhưng mở mức rất hạn chế. Để trở thành ngôi sao, các cầu thủ trẻ cũng phải biết vượt qua sự thất vọng”, Endt giải thích. Do đó, tại học viện không có chuyện huấn luyện viên la hét học viên, không có cha mẹ thúc ép con cái hay những quan chức mắng mỏ cầu thủ. Việc uốn nắn các cầu thủ trẻ có thể ví như quá trình tìm cách loại bỏ những khuyết điểm để có một sản phẩm tốt hơn mỗi năm trong dây chuyền sản xuất.

Phương pháp huấn luyện đó quả thực đã phát huy trong tháng Năm vừa rồi. Một tuần sau khi đội hình một để thua Twente 2-3 trong trận chung kết Cúp quốc gia Hà Lan dù đã dẫn trước 2 bàn, chiến thắng 3-1 của Ajax trong trận đấu quyết định với cùng đối thủ đã kết thúc 7 năm mòn mỏi mong chờ chiếc cúp Eredivisie. “Không giành chiến thắng trong giải đấu, đó sẽ trở thành nỗi ám ảnh”, Endt thừa nhận. “Chúng tôi cảm thấy tổn thương và có thêm động lực. Chiến thắng là cách để chúng tôi có thêm động lực mới”. Đấy là còn chưa đề cập đến cơ hội để giữ chân các ngôi sao Van der Wiel và Stekelenburg ở lại với câu lạc bộ.

Bóng đá, judo và yoga

Mọi thứ ở Toekomst đã ít nhiều thay đổi so với 4 năm trước, khi Ajax vẫn đang tìm kiếm tài năng và chưa thấy những Sneijder hay Van der Vaart tiếp theo. Thuở ban đầu, chương trình rèn luyện kỹ năng thể thao tối hiện đại của Ajax, mà hiện nay hoạt động hết công suất, được lập ra nhằm chữa trị những bệnh tật do cuộc sống hiện đại của người Hà Lan gây ra cho những cầu thủ từ 7 đến 24 tuổi. Ajax đã từng có thời là một câu lạc bộ của nhiều môn thể thao: Cruyff đã từng chơi cho đội bóng chày trong suốt mùa Hè, trong khi Marco van Basten là một vận động viên bóng bàn tiêu chuẩn quốc gia. Ngày nay thì lũ trẻ ít chơi trên hè phố hơn nhiều, do đó khả năng phối hợp không tốt.

“Ở lứa tuổi từ 7 đến 12, tôi không mong đợi sự tiến bộ trong kỹ năng đá bóng”, huấn luyện viên thể lực Rene Wormhoudt giải thích. Ông cũng đồng thời phụ trách chương trình rèn luyện kỹ năng thể thao. “Tôi muốn phát triển tất cả các kỹ năng phối hợp như chạy, nhảy, ném và bắt. Tôi tin chắc rằng đó là các kỹ năng cần thiết đối với một vận động viên thuộc bất kỳ môn thể thao nào”. Trên thực tế, cho tới tận năm 13 tuổi, các cầu thủ vẫn dùng tới 40% thời gian cho các bài tập luyện kỹ năng ngoài bóng đá.

Các cầu thủ tập judo và rèn luyện thể lực trong những năm đầu tiên. “Những môn thể thao đó giúp rèn luyện những kỹ năng vận động cơ bản mà tôi cần”, Worhoudt cho biết. “Judo không chỉ giúp rèn luyện thể lực mà còn là tâm lý. Bạn sẽ học được tính kỷ luật, cách thất bại, thành công và làm việc cùng nhau như thế nào”. Trên 15 tuổi, thay vì judo và tập thể lực, các cầu thủ tập những bài rèn luyện sức khỏe chuyên biệt và học yoga, nhằm tiến tới có kỹ năng của một vận động viên  toàn diện chứ không phải chỉ của cầu thủ bóng đá.

Riekerink, Giám đốc đội trẻ, cho biết: “Khi các cầu thủ thay áo (vào cuối trận đấu) 20 năm trước, anh có thể thấy họ không phải là vận động viên như bây giờ. Chúng tôi trước tiên luôn tìm kiếm tài năng bóng đá nhưng để thích nghi với các trận đấu hiện nay, chúng tôi phải phát triển các vận động viên để cạnh tranh ở tầm quốc tế. Tuy nhiên sự yêu thích vẫn giữ vị trí số một. Đó là nguyên tắc cơ bản trong mọi bài tập của chúng tôi. Nếu các cầu thủ không thấy thoải mái và vui vẻ, chúng tôi sẽ không làm. Chúng tôi không yêu cầu họ phải chạy trong bùn chỉ để khiến họ khỏe hơn”.

Để đánh giá tính hiệu quả của các chương trình tập luyện, người ta ghi lại sự tiến bộ của các học viên trong thời gian các cầu thủ tập ở Toekomst, 5 giờ một ngày, 4 ngày một tuần. “Một vài cầu thủ đội hình một của chúng tôi chỉ ở đây trong vài năm, nhưng các cầu thủ đội trẻ có thể ở lại tới 10 năm”, Giám đốc khoa học thể thao Edwin Goedhart giải thích. “Do đó để ngày càng phát triển, chúng tôi ưu tiên sử dụng các cầu thủ trẻ vì một trong số họ sẽ có nhiều cơ hội tiến bộ hơn là một cầu thủ đội hình một”.

Đắm mình với bóng đá cùng đội tuyển quốc gia AZ Alkmaar và Ajax trong suốt 2 thập kỷ qua, Goedhart là người tiên phong trong đổi mới gần đây nhất của Ajax: Sự ra đời của Trung tâm huấn luyện thể thao. Được Adidas và Aegon tài trợ một phần kinh phí, có kiến trúc mái vòm màu trắng giống như một quả bóng vàng khổng, trung tâm này là khao khát của rất nhiều câu lạc bộ ở châu Âu. Bên trong đó là các máy thử áp lực, các camera cố định và di động để phân tích cơ sinh học của kỹ năng và một sân tập nhân tạo dành cho các trận đấu tập, bên cạnh những camera nữa ở bên ngoài được đặt tại 3 trong số 9 sân tập của Toekomst nhằm phản ánh chi tiết hoạt động của các huấn luyện viên và cầu thủ.

1% tiến bộ tạo nên 11% hiệu quả

“Được chơi bóng cho Ajax còn hơn cả một động lực lớn, mặc dù anh phải theo dõi nhịp tim và hoàn thiện kỹ năng cũng như chiến thuật chơi bóng”, Goedhart giải thích. Một phần công việc của ông là hiểu sự khác nhau giữa các cầu thủ.

Tất cả các nhóm tuổi đều phải thực hiện bản câu hỏi và bài kiểm tra tâm lý về khả năng ghi nhớ, sự hiểu biết về không gian và nền tảng gia đình - ví dụ như, kết quả bài kiểm tra có thể chỉ ra cậu con trai của một gia đình có bố mẹ đã ly dị có khả năng thành công trong sự nghiệp thể thao chuyên nghiệp. “Khi tôi làm các bài kiểm tra tâm lý với đội hình một, tôi đã nghĩ: Họ sẽ không bao giờ thực hiện nó. Tôi quên mất rằng họ cạnh tranh với nhau như thế nào. Tất cả bọn họ đều muốn so bì điểm số!”. Kết quả sẽ cho thấy tại sao một số cầu thủ nhất định có những quyết định trong trận đấu tốt hơn những cầu thủ khác và có thể tiến xa hơn để phát triển trở thành những cầu thủ hàng đầu Hà Lan khi vượt qua hệ thống đào tạo của Ajax. 

“Thiên tài chỉ chiếm 85%”, Goedhart kết luận. “Nếu bạn muốn chiến thắng trong một cuộc thi marathon, bạn phải chọn cha mẹ của mình một cách khôn ngoan. Tất cả đều là do di truyền. Việc tập luyện chỉ chiếm 20%. Phần còn lại là những gì chúng tôi có thể thêm vào. Chúng ta đang nói về 1% tiến bộ nhưng tạo nên 11% hiệu quả đối với toàn đội bóng”.

Quan trọng là, ban huấn luyện của Ajax, từ Frank de Boer trở xuống, tất cả đều tin vào thành công tiềm năng của học viện. “Học viện không thể chỉ đứng yên và phụ thuộc vào những gì chúng tôi đã làm trong quá khứ”, cầu thủ đã 112 khoác áo đội tuyển quốc gia này cho biết, “do vậy, với trung tâm huấn luyện này chúng tôi có thể kiểm soát được các bài tập thể lực lẫn tâm lý mà các cầu thủ trẻ trải qua. Nhưng tâm lý, kỹ năng và chiến thuật mà chúng tôi muốn các cầu thủ phải có, những điều đã là Ajax nổi tiếng, thì sẽ không bao giờ thay đổi”.

“Mọi người tại Ajax đều có một mục tiêu: Đào tạo một tài năng trẻ trở thành một cầu thủ vĩ đại”, Endt thêm vào. “Anh không thể tưởng tượng được huấn luyện viên đội trẻ sẽ tự hào như thế nào khi một cầu thủ trẻ được lên đội hình một đâu. Tất nhiên, mọi người luôn tìm cách bắt chước sự thành công, nhưng anh không thể bắt chước được tâm lý, không khí hay cả Ajax”. Đó là thông điệp thường được nhắc đến mỗi khi Toekomst đón khách là các phóng viên. Thiết bị và công nghệ hiện đại cộng với sự đầu tư chỉ có chừng mực của các đội bóng nhỏ giúp hệ thống đào tạo trẻ của Ajax trở nên đặc biệt và vượt trội trong cuộc cạnh tranh giữa các học viện.

Vào năm 1991, một cậu bé 7 tuổi chắc nịch đến từ Ondiep, vùng ngoại ô Utrecht của tầng lớp những người lao động, đã lần đầu tiên nối quả bóng với một sợi dây để rèn luyện kỹ năng chơi bóng trong suốt quãng đường 40 phút từ Amsterdam về nhà. Cuối tuần đó, cậu bé phải cho các huấn luyện viên của mình thấy cậu đã học được những gì. Sau đó, khi 19 tuổi và đã trải qua vô số bài tập, cậu kết luận: “Không nghi ngờ gì nữa, Ajax là học viện tốt nhất trên thế giới”. Cậu bé ấy chính là Wesley Sneijder. Là sản phẩm xuất sắc nhất từ học viện đào tạo trẻ của Ajax trong thế hệ của mình, Wesley Sneijder biết rõ hơn ai hết về điều này.

Cao Quang