'Time Shelter' thắng giải Booker Quốc tế 2023: Điều gì sẽ xảy ra khi ký ức biến mất?

Time Shelter (tạm dịch: Nơi thời gian trú ẩn) của tác giả Georgi Gospodinov vừa trở thành cuốn sách đầu tiên dịch từ tiếng Bulgaria đoạt giải Booker Quốc tế 2003.

Công bố giải thưởng vào ngày 23/5, Chủ tịch Hội đồng giám khảo Booker Quốc tế 2023, bà Leila Slimani, nhận định: "Tác phẩm chiến thắng, Time Shelter, là 1 cuốn tiểu thuyết xuất sắc, đầy những u hoài và trớ trêu. Đây là tác phẩm sâu sắc, giải quyết câu hỏi rất đương đại: Điều gì sẽ xảy ra với chúng ta một khi ký ức biến mất? Georgi Gospodinov đã thành công vượt bậc khi giải quyết số phận của cả cá nhân và tập thể trong cuốn sách. Chính sự cân bằng phức tạp giữa cái riêng và cái chung đã thuyết phục và làm chúng tôi cảm động".

Sự bất ổn trong cỗ máy thời gian

"Trong những cảnh hài hước cũng như đau lòng, tác giả đặt câu hỏi về cách ký ức là chất kết dính giữa danh tính với những câu chuyện riêng tư của chúng ta. Nhưng nó cũng là câu chuyện về cả châu Âu, 1 lục địa cần 1 tương lai, nơi quá khứ được tái tạo và u hoài là độc dược" - bà nói thêm - "Đó là cuốn tiểu thuyết mời gọi suy tư và rung cảm lay động lòng người. Ngôn ngữ của nó có sự nhạy cảm và chính xác, giống như lối viết của Marcel Proust (nhà văn Pháp, tác giả "Đi tìm thời gian đã mất"). Và nó có sự pha trộn tính hiện đại tuyệt vời với sự tham chiếu từ các tác phẩm lớn của châu Âu, đặc biệt là qua nhân vật Gaustine, hiện thân của 1 thế giới đang bên bờ vực diệt vong".

Bà Leila Slimani,  cũng dành lời khen cho dịch giả: "Dịch giả Angela Rodel đã thành công xuất sắc trong việc thể hiện phong cách và ngôn ngữ của cuốn sách này. Quá khứ chỉ là 1 câu chuyện được kể lại. Và quả thật, không phải tất cả những người kể chuyện đều tài năng như Georgi Gospodinov và Angela Rodel".

Như chia sẻ, Gospodinov đã bị thôi thúc để viết Time Shelter bởi "cảm giác rằng có gì đó bất ổn trong cỗ máy thời gian". Những biến động trong nước cũng như trên toàn châu Âu khiến ông như "bắt gặp mùi hương của sự lo lắng lơ lửng trong không khí, có thể chạm vào nó bằng ngón tay của mình".

Time Shelter là 1 "phòng khám quá khứ" cung cấp phương pháp điều trị đầy hứa hẹn cho những bệnh nhân mắc căn bệnh mất trí nhớ Alzheimer. Mỗi tầng trong đó tái tạo 1 thập kỷ chi tiết tới từng phút, đưa bệnh nhân quay ngược thời gian.

Trong cuốn sách, một người kể chuyện vô danh được giao nhiệm vụ thu thập đồ vật từ quá khứ, từ các món đồ nội thất thập niên 1960, nút áo sơ mi những năm 1940 cho tới mùi hương và thậm chí là cả ráng chiều. Nhưng khi những căn phòng trở nên hấp dẫn hơn, ngày càng có nhiều người không bị bệnh cũng tìm tới phòng khám như "nơi thời gian trú ẩn", với hy vọng thoát khỏi nỗi kinh hoàng của cuộc sống hiện đại. Từ đó, một câu hỏi hóc búa không ngờ được mở ra, khi quá khứ bắt đầu xâm chiếm thực tại.

Có thể khẳng định, Time Shelter củng cố danh tiếng của Georgi Gospodinov với tư cách 1 trong những nhà văn xuất sắc của Bulgaria, đồng thời là tiếng nói uy lực trong nền văn học quốc tế.

Một Marcel Proust của Đông Âu

Georgi Gospodinov sinh năm 1968 tại Yambol, Bulgaria. Các tác phẩm của ông đã được dịch ra 25 thứ tiếng, được hoan nghênh trên toàn cầu. Ông là nhà văn Bulgaria được dịch và công nhận bậc nhất đương đại. Tiểu thuyết, thơ, tiểu luận, kịch và tiểu thuyết đồ họa của ông là 1 trong những tiếng nói hàng đầu trong nền văn học châu Âu.

Các tiểu thuyết của Gospodinov đã vào danh sách chung khảo của hàng loạt giải thưởng quốc tế. Ông từng thắng giải văn học Jan Michalski năm 2016 cũng như giải Văn học Trung Âu Angelus 2019, bên cạnh nhiều giải khác. Gospodinov được tạp chí La Repubblica so sánh với nhà văn nổi tiếng người Pháp Marcel Proust và ca ngợi là "Proust của Đông Âu".

Thường đưa thơ vào tiểu thuyết, phong cách của Gospodinov đậm tính triết lý nhưng lại dễ đọc, hài hước, tự trào. Những câu chuyện của ông mang nhiều hoài niệm về quá khứ và trăn trở về tương lai. Ở đó ông tìm cách sống chung với nỗi buồn, coi nó như nguồn cảm thông và sự ngập ngừng đáng trân trọng.

Hiện tại, Gospodinov đã xuất bản 4 cuốn tiểu thuyết. Truyện ngắn Blind Vaysha của ông được nhà làm phim Bulgaria. Theodore Ushev chuyển thể thành phim hoạt hình ngắn cùng tên, nhận đề cử Oscar năm 2017. Năm 2019, Ushev chuyển thể 1 truyện khác của Gospodinov lên phim là The Physics of Sorrow. Time Shelter là cuốn tiểu thuyết thứ 3 của ông được xuất bản bằng tiếng Anh. Ấn bản tiếng Italy của cuốn sách đã thắng giải Premio Strega Europeo danh giá vào năm ngoái.

Còn về dịch giả Angela Rodel, cô sinh ra tại Mỹ nhưng hiện là dịch giả, nhạc sĩ và diễn viên sống và làm việc ở Bulgaria. Rodel có bằng từ các trường Yale và UCLA, cũng như nhận trợ cấp dịch từ NEA và PEN. Cô đã làm việc với Gospodinov nhiều năm. Rodel chính là người dịch cuốn The Physics of Sorrow, thắng giải Peroto 2015, AATSEEL 2016 cũng như nhận đề cử từ 3 giải dịch thuật uy tín nhất ở Mỹ là PEN, Hiệp hội Dịch giả Văn học Mỹ và Three Percent. Ngoài ra, cô còn dịch nhiều truyện ngắn, tiểu luận, kịch và thậm chí vở opera của Gospodinov.

"Sự hợp tác chặt chẽ của chúng tôi luôn thú vị và đầy cảm hứng trí tuệ. Bất chấp sự uyên bác đáng sợ của mình, Goergi (Gospodinov) rất giàu cảm thông và hào phóng. Ông viết như 1 nhà thơ nên cũng rất quan tâm tới nghề dịch thuật, thích tìm hiểu về nhịp điệu và âm thanh" - Rodel nói về quan hệ của cô với tác giả.

Vì quan hệ thân thiết này, Rodel đã được tiếp cận với Time Shelter từ khi nó đang được viết. Mùa thu năm 2019, cô đã dịch trích đoạn 50 trang, mà sau này là mở đầu của Time Shelter, rồi tiếp tục lao vào dịch toàn bộ cuốn sách trong khoảng 6 tháng.