Nghĩ về Nguyễn Văn Vĩnh nhân ngày báo chí

(TT&VH) - Gần Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, tôi cùng một số nhà báo, anh em văn nghệ sĩ vừa được anh Nguyễn Lân Bình, cháu nội cụ Nguyễn Văn Vĩnh, mời đến nhà, số 55, phố Lương Sử C, nằm áp sau lưng ga Hà Nội, xem bộ phim Mạn đàm về người man di hiện đại của đạo diễn Trần Văn Thủy.

Học giả Nguyễn Văn Vĩnh - Ảnh: Internet

Trước khi vào phòng xem phim được tổ chức trên gác 2, chúng tôi như được sống lại không gian văn hóa cổ của Hà Nội thời cụ Nguyễn Văn Vĩnh đang sống. Chỗ trang trọng nhất phòng khách đặt bàn thờ cụ Vĩnh. Tấm hình chân dung cụ màu đen trắng mắt sáng, tóc cắt cao, thông minh, phong trần mang thần thái của một nhà báo sắc sảo. Tôi được ngồi lên bộ tràng kỷ kiểu cổ do chính cụ Vĩnh chỉ đạo đặt thợ làm, với những hình ảnh điêu khắc lấy từ truyện ngụ ngôn Con cò và con chó sói của La Fontaine, với chữ ký bay, thoáng, giàu chất “nghệ” của chàng trai Hà Nội gốc.

Anh Bình giới thiệu: “Ông nội tôi sinh năm 1882, mất năm 1936. Ông có 3 bà vợ chính thức, sinh hạ được 10 trai, 5 gái. Các con cụ, nhiều người nổi tiếng. Hai nhà thơ Nguyễn Giang và Nguyễn Nhược Pháp đều có tên trong Thi nhân Việt Nam. Ông Nguyễn Phổ, nhà tình báo cách mạng. Ông Nguyễn Phùng được đặt tên cho một đường phố ở thủ đô Paris (Pháp). Ông Nguyễn Dục (thân sinh anh Nguyễn Lân Bình) đã mang toàn bộ trang thiết bị âm thanh của gia đình hiến tặng cho Đài Tiếng nói Việt Nam và lắp đặt hệ thống trang âm tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, phục vụ trong ngày Quốc khánh 2/9/1945.

Chúng tôi xem liền mạch bộ phim tài liệu chân dung nghệ thuật về cuộc đời Nguyễn Văn Vĩnh, người tri thức “Tây học” đi tiên phong trong nhiều lĩnh vực: văn hóa, báo chí, văn học nghệ thuật của nước nhà đầu thế kỷ 20. Chúng tôi đã “vỡ” ra nhiều chuyện, trước hết là kính phục một con người ham học, tự học để thành tài. Trong bộ phim, có đoạn kể, ông bị bố mắng: “Mày muốn chăn bò hay kéo quạt?”. Vĩnh chọn thân phận thằng nhỏ kéo quạt thuê cho lớp đào tạo thông ngôn, do người Pháp tổ chức tại đình Yên Phụ. Kéo quạt để được học lỏm mà Vĩnh đủ trình độ nhắc bài cho học sinh. Khi thầy hỏi, chưa học trò nào đủ trình độ trả lời, Vĩnh nhanh nhảu đáp lại vanh vách, thầy mến phục, đề nghị hiệu trưởng cho học lớp thông ngôn chính thức. Tuổi 14, Vĩnh đỗ đầu khóa, được bổ nhiệm làm thông ngôn cho Tòa sứ Lào Cai.

Trong phim có nhiều trường đoạn rất xúc động, ví dụ như đoạn trở lại quãng sông Sê Pôn, trong một đêm mưa gió mấy chục năm trước, con người tiên phong Nguyễn Văn Vĩnh đã mất trên một con thuyền độc mộc, trên tay vẫn còn cầm bút và thiên phóng sự viết dở dang Một tháng với những người đi tìm vàng.

Các nhà văn hóa, nhà văn, nhà sử học, văn nghệ sĩ, nhà báo tham gia “mạn đàm”, bằng tinh thần khách quan, khoa học, đã đánh giá Nguyễn Văn Vĩnh đúng với chân giá trị vốn có. Giáo sư sử học Đinh Xuân Lâm khẳng định: “Nguyễn Văn Vĩnh là người yêu nước, thấm nhuần tư tưởng dân chủ Pháp”. Nhà sử học người Pháp, ông Phillipe, công tác tại Viễn Đông Bác cổ hóm hỉnh: “Nguyễn Văn Vĩnh luôn nghĩ mình ngang hàng với người Pháp. Người Pháp giận, bởi Vĩnh thiếu... mặc cảm nhược tiểu”.

Ở TP.HCM đã có con đường mang tên Nguyễn Văn Vĩnh, đó là một công nhận của lịch sử. Lịch sử bao giờ cũng rất công bằng.

Chợt nghĩ, tại Thủ đô Hà Nội, HĐND thành phố nên xem xét, để Hà Nội cũng có con đường Nguyễn Văn Vĩnh, vì ông cũng là người con của Hà Nội, người “Dám gánh trên vai cái bi kịch cá nhân trong tình hình lịch sử đầu thế kỷ 20, đã biết chủ động tiếp nhận văn hóa Pháp, tận dụng tất cả những gì có từ văn hóa Pháp, thông qua chữ Quốc ngữ làm giàu cho văn hóa Việt, góp phần khai sáng nền báo chí Việt Nam hiện đại”.

Lê Sĩ Tứ