Thêm một tác phẩm của Edogawa Ranpo - "thủy tổ" trinh thám Nhật Bản

Ngoài một số tuyển tập truyện ngắn, độc giả Việt Nam đã biết đến Edogawa Ranpo qua các tiểu thuyết kỳ bí như Chiếc ghế người, Dấu vết của quỷ, Gã hề địa ngục. Gần đây Nhà xuất bản Văn học ấn hành thêm tiểu thuyết trinh thám Giao lộ của Ganpo.

Edogawa Ranpo (1894 – 1965) được xem như "thủy tổ" của truyện trinh thám Nhật Bản. Trong khoảng 50 năm cầm bút, ông đã để lại một di sản lớn về văn học trinh thám và là nguồn cảm hứng cho các thế hệ nhà văn, truyện tranh cũng như phim hoạt hình Nhật Bản sau này. Có thể nói là nhờ những cống hiến lớn của ông mà văn học trinh thám và manga xứ phù tang đã trở nên phổ biến toàn cầu. Những tác phẩm của Ganpo cũng là nguồn cảm hứng lớn của manga  và anime về Thám tử lừng danh Conan vẫn còn là mối quan tâm lớn cho đến ngày nay.  

Như đã nói, mảng nổi bật của Edogawa Ganpo là trinh thám. Gần đây, Nhà xuất bản Văn học và công ty Phúc Minh Books liên kết xuất bản tiểu thuyết Giao lộ (Crossroad) của Ganpo qua bản dịch của June Phạm. Đây là sáng tác vào năm 1955 khi Ganpo Ranpo đã bước vào giai đoạn cuối sự nghiệp cũng là những tháng năm nước Nhật cố gắng hàn gắn nỗi đau của một quốc gia bại trận sau Thế chiến 2. Hỗn loạn, mẫu thuẫn xã hội và tự tử là những vấn đề lớn của quốc gia này.

Câu chuyện xoay quanh một vụ vô tình giết người. Bị kích động khi bị người vợ đang trong cơn ghen tuông tấn công và để cứu người tình, Ise Shogo đã vô tình sát hại người đầu gối tay ấp của anh ta. Là giám đốc của doanh nghiệp thương mại giàu có, thông minh, dạn dày kinh nghiệm thương trường, Ise đủ tỉnh táo và mánh khóe để cùng người tình Oki Harumi tạo ra một vụ tự tử giả được lên kế hoạch tỉ mỉ đến từng chi tiết tưởng chừng sẽ không còn ai tìm ra tang chứng.

Thế nhưng tại một giao lộ, Ise bị cảnh sát dừng xe vì gặp tai nạn. Trong lúc đó, một thanh niên say xỉn bị ngã sau một cuộc xô xát ở quán nhậu tưởng nhầm xe của Ise là taxi đã lên nằm ở ghế sau và chết bất đắc kỳ tử. Tên tội phạm quyết định phi tang xác của kẻ xấu số cùng người vợ là Tomoko ở một cái giếng bỏ hoang mà chỉ ít ngày sau nơi đây trở thành đáy hồ nhân tạo.

Tưởng chừng như là một vụ phi tang hoàn hảo, nhưng cô em gái của Soma, kẻ chết trong xe của Ise đã liên hệ với cảnh sát và trong khi sốt ruột chờ đợi, cô quyết định tìm đến thám tử tư Namina, một cựu cảnh sát bị đuổi việc, một tay tham lam, háo sắc. Dù rất giỏi nghiệp vụ nhưng Namina lại dùng những chứng cứ có được để tống tiền.

Mô típ câu chuyện chịu ảnh hưởng từ trinh thám phương Tây. Cũng là ngộ sát, cách phi tang xác ở giếng bỏ hoang, cảnh sát rồi thám tử tư vào cuộc điều tra với các suy luận để phá án như công thức của trinh thám phương Tây. Tuy nhiên ở Giao lộ vẫn đậm nét sắc màu xã hội Nhật Bản thời hậu chiến khi tầng lớp nghệ sỹ loay hoay tìm chỗ đứng, những vấn nạn như tội phạm, sự sa ngã, tự tử, niềm tin tôn giáo. Những phức cảm tâm lý hay các hiện tượng tâm tinh khó giải thích như linh hồn hay điềm báo cũng góp phần khiến câu chuyện thêm phần hấp dẫn.

Tác phẩm cũng cho thấy bậc thầy về miêu tả tâm lý nhân vật của Ganpo khi ông thể hiện chính xác những giai đoạn cảm xúc của kẻ giết người: Hoảng loạn, bình tĩnh đến khó tin khi vừa thực hiện xong tội ác, xảo quyệt che giấu tội lỗi trước người điều tra hay cảm giác tội lỗi, cô độc khi nghiền ngẫm lại hành vị tàn độc của chính mình. Ganpo trở thành nhà văn khi khoa học về tâm lý đã thâm nhập vào Nhật Bản và việc khắc họa tâm lý nhân vật như một thủ pháp mang tính thời thượng mà các nhà văn tiền bối chưa thực sự chú tâm.

Là tác giả quan trọng bậc nhất của trinh thám Nhật Bản, Ganpo cũng chịu ảnh hưởng sâu sắc từ những tác giả lớn Âu Mỹ như Arthur Conan Doyle và đặc biệt là Edgar Allan Poe. Nhiều tác phẩm của Ganpo như tiểu thuyết Gã hề địa ngục hay những truyện ngắn khác chịu ảnh hưởng bởi lối viết huyền bí của Poe. Bút danh Edogawa Ranpo cũng là một cách chơi chữ. Nếu đọc nhanh sẽ gần giống với Edgar Allan Poe.

Edogawa Ganpo đã cống hiến quan trọng cho việc phát triển nền văn học trinh thám Nhật Bản. Từ những năm 1940, ông viết phê bình, sách để truyền bá văn chương trinh thám đến công chúng nhật Bản và giới thiệu trinh thám Nhật Bản ra thế giới. Trong thời gian này, Ganpo thành lập Câu lạc bộ Những nhà văn trinh thám, về sau trở thành Hội Nhà văn Trinh thám Nhật Bản. Hiện nay hiệp hội này vẫn duy trì giải thưởng Edogawa Ranpo trao hàng năm cho các bản thảo truyện trinh thám được gửi đến. Giải thưởng có trị giá đến 10 triệu yên.