Căn cứ Guantanamo – 'con dao găm của Mỹ cắm trên thân thể Cuba'

(Thethaovanhoa.vn) - Việc Mỹ sắp hoàn tất kế hoạch đóng cửa nhà tù Guantanamo cho thấy nỗ lực lớn của ông Obama và chính quyền Mỹ trong việc hàn gắn mối quan hệ với Cuba. Tuy nhiên, việc Mỹ chiếm đóng trái phép căn cứ này vẫn được coi là “con dao găm của Mỹ cắm trên thân thể Cuba".

 Nhà tù Guantanamo

Tiếp nối sau cam kết dỡ bỏ các lệnh cấm vận đối với La Habana, tái thiết lập quan hệ ngoại giao, mở cửa lại Đại sứ quán và tiến tới bình thường hóa quan hệ song phương Mỹ-Cuba, ngày 22-7-2015, chính quyền của Tổng thống Mỹ Barack Obama lại tiếp tục có một động thái được dư luận hoan nghênh, đó là việc thông báo sắp hoàn tất bản dự thảo kế hoạch theo đó sẽ đóng cửa nhà tù quân sự bị dư luận chỉ trích mạnh mẽ ở vịnh Guantanamo của Cuba.

* Guantanamo - tâm điểm của làn sóng chỉ trích

Guantanamo, phần lãnh thổ Mỹ chiếm đóng trái phép của Cuba, nằm cách bờ biển bang Miami của Mỹ khoảng 1.300 km về phía Đông Nam. Căn cứ này có diện tích 117,6 km2; chỉ có 49 km2 của khu căn cứ là đất khô ráo, khoảng 38,8 km2 trên biển và khoảng 29,8 km2 đầm lầy. Guantanamo là một hải cảng nước sâu tự nhiên, có thể tiếp nhận tàu cỡ lớn.

Năm 1903, Chính phủ Cuba và Chính phủ Mỹ ký “Hiệp định của các bến than và hải quân”, theo đó Mỹ được quyền xây dựng căn cứ quân sự tại Guantanamo.

Năm 1934, Cuba và Mỹ lại ký một điều ước, cho phép căn cứ quân sự Guantanamo của Mỹ tồn tại vô thời hạn, theo hình thức thuê đất. Nếu Cuba muốn thu hồi phần lãnh thổ này của mình thì phải đàm phán với Mỹ. Theo điều ước, hàng năm phía Mỹ trả cho phía Cuba 2.000 USD tiền thuê đất. Số tiền trên được trả bằng séc.

Vào đầu những năm 1960, nước Cộng hoà Cuba dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Fidel Castro, vì lòng danh dự và chủ trương không chấp nhận những gì xảy ra tại một phần trên lãnh thổ của Tổ quốc mình, đã quyết định không tiếp tục nhận số tiền mang tính tượng trưng nêu trên. Chủ tịch Fidel Castro từng ví căn cứ này “là con dao găm của Mỹ cắm trên thân thể Cuba” và trước sau đòi quân đội Mỹ phải rút khỏi Guantanamo.

Cuba không thừa nhận Hiệp định năm 1903 và Điều ước năm 1934, không tiếp nhận tiền thuê đất của Mỹ, không đàm phán với Mỹ, nhưng cũng đảm bảo không dùng vũ lực để thu hồi lại Guantanamo.

Còn về phía Mỹ lại cho rằng, Điều ước năm 1934 là đôi bên cùng tự nguyện thoả thuận ký kết, Mỹ không hề gây sức ép bắt buộc Chính phủ Cuba khi đó phải hạ bút ký. Cuba muốn thu hồi Guantanamo thì nhất thiết phải đàm phán với Mỹ, chứ không đơn phương đòi Mỹ tự rút quân.

Trong lịch sử, căn cứ Guantanamo, đặc biệt là trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, đã được Mỹ sử dụng vào mục đích chống Cuba cũng như chống các nước xã hội chủ nghĩa khác.

Từ tháng 1-2002, dưới thời Tổng thống George W.Bush, Mỹ dùng Guantanamo để giam giữ những nghi phạm bị bắt từ Afganistan, Pakistan và nhiều nơi khác trong “cuộc chiến chống khủng bố” của Mỹ. Theo báo cáo của Tổ chức ân xá quốc tế (Al), các điều kiện dành cho tù nhân tại nhà tù của quân đội Mỹ ở Vịnh Guantanamo rất khắc nghiệt và phi nhân đạo, khiến các tù nhân suy sụp về thể chất và tinh thần. Cũng chính vì những điều đó mà đến nay, nhà tù Guantanamo đã trở thành tâm điểm của làn sóng chỉ trích về hành động ngược đãi tù nhân, vi phạm nhân quyền.

Nhằm xoa dịu những phản ứng gay gắt của dư luận quốc tế đối với các vụ lính Mỹ ngược đãi tù nhân ở nhà tù Guantanamo, ngày 19-4-2006, lần đầu tiên Mỹ đã công bố danh sách tên và quốc tịch của những tù nhân bị coi là “phần tử khủng bố” đang bị giam giữ tại đây. Phần lớn họ bị bắt tại Afganistan với cáo buộc có liên quan tới Al-Qaeda hay Taliban. Tuy nhiên, thực tế trong số tù nhân mà Mỹ bị liệt vào “thành phần khủng bố”, có hơn 60 trẻ em vị thành niên.

Theo một báo cáo công bố trên tờ Độc lập Chủ nhật ra ngày 27-5-2006, những “tù nhân nhí” này đều bị bắt khi chưa đủ 18 tuổi, trong đó có 10 em mới 14-15 tuổi. Nhóm trẻ em này bị giam giữ chung với các tù nhân khác, thường xuyên bị thẩm vấn, thậm chí còn bị tra tấn.

Khi đó, ông Clive Stafford Smith, người từng giữ chức Giám đốc pháp luật của tổ chức nhân quyền Reprieve có trụ sở tại London (Anh) đồng thời là luật sư cho một số tù nhân ở Guantanamo, đã nêu rõ: Giới chức Mỹ đã vi phạm toàn bộ các công ước quốc tế về nhân quyền và cả các điều luật của Mỹ khi tống giam các đối tượng vị thành niên vào nhà tù dành cho người lớn. Thậm chí, các tù nhân trẻ này còn không được xét xử và bị giam giữ trong những điều kiện hết sức tồi tệ.

Theo ông Smith, ngay cả khi có phán quyết các trẻ vị thành niên phạm tội thì các em vẫn phải được đối xử khác với các tù nhân lớn tuổi.

Sau đó, vụ tự tử tập thể ngày 10-6-2006 của ba tù nhân bị giam giữ tại Guantanamo đã ngay lập tức kéo nhà tù này vào tầm ngắm của dư luận thế giới vốn lâu nay vẫn chỉ trích Mỹ về sự tồn tại của nhà tù trên; đồng thời làm xói mòn sự ủng hộ của các đồng minh dành cho Mỹ trong cuộc chiến chống khủng bố mà nước này phát động sau “Sự kiện ngày 11-9-2001” tại New York (Mỹ).

Vọng gác Trại 4 tại căn cứ hải quân Mỹ ở Vịnh Guantanamo ngày 6/8/2013. AFP-TTXVN

Trong bối cảnh đó, sau khi đắc cử Tổng thống Mỹ tháng 1-2009, ông Barack Obama đã từng tuyên bố sẽ đóng cửa nhà tù này. Tuy nhiên quyết định này đã gặp phải sự phản đối của Quốc hội Mỹ vì lo ngại việc chuyển một số tù nhân vào đất Mỹ.

 Mặc dù vậy, ngày 21-5-2009, Tổng thống Barack Obama tuyên bố vẫn tôn trọng cam kết của mình và đóng cửa nhà tù Guantanamo vào tháng 1-2010. Tuy nhiên, đến tháng 9-2010, ông Obama đã phải thừa nhận chính quyền của ông không thể hoàn thành mục tiêu đóng cửa nhà tù Guantanamo đúng như thời hạn đã định.

 Thậm chí, vào tháng 4-2011, việc trang mạng cung cấp thông tin Wikileaks công bố thêm những bí mật động trời về hoạt động của Mỹ tại Guantanamo, rằng thực tế sau hơn 2 năm kể từ tháng 1-2009 khi Tổng thống Barack Obama ra lệnh đóng cửa nhà tù Guantanamo thì vẫn có 172 tù nhân tiếp tục bị giam giữ tại đây, đã lập tức gây phẫn nộ trong dư luận thế giới.

 Nhà tù Guantanamo từ đó tiếp tục là vấn đề gây tranh cãi gay gắt ngay tại Mỹ và bị dư luận thế giới lên án vì hầu hết các tù nhân ở đây bị giam giữ nhiều năm mà không được đưa ra xét xử. Thậm chí, một số nhà phân tích còn cho rằng, hệ thống giam giữ ở Guantanamo chủ yếu nhằm thu thập tin tức tình báo cho Mỹ chứ không phải là kiểm soát các phần tử khủng bố nguy hiểm hay tù binh.

Binh sĩ Mỹ áp giải một tù nhân tại nhà tù quân sự Camp VI ngày 30/3/2010. AFP/ TTXVN

 * Nỗ lực mới của ông Obama

Có thể thấy, kể từ lên nắm quyền đến nay, tuy thừa nhận việc duy trì nhà tù Guantanamo đã làm hủy hoại hình ảnh nước Mỹ trong con mắt thế giới, song Tổng thống Barack Obama vẫn chưa thể hoàn thành cam kết sớm đóng cửa nhà tù này. Bởi cam kết đóng cửa nhà tù Guantanamo của ông đã nhiều lần gây chia rẽ tại Quốc hội và bị Quốc hội Mỹ cản trở thông qua.

Mặc dù vậy, ngày 21-12-2014, chỉ vài ngày sau khi Mỹ và Cuba tuyên bố bình thường hóa quan hệ ngoại giao, Tổng thống Barack Obama lại tiếp tục đưa ra tuyên bố sẽ thực hiện "mọi nỗ lực có thể" để đóng cửa nhà tù quân sự Mỹ ở Vịnh Guantanamo của Cuba. Ông Obama cho rằng, việc duy trì nhà tù Guantanamo là một trong những nguyên nhân kích động các phần tử thánh chiến và cực đoan trên thế giới. Điều này đi ngược lại các giá trị của nước Mỹ và vô cùng tốn kém khi Washington đang phải chi hàng triệu USD cho mỗi cá nhân bị giam giữ ở nhà tù trên.

Ngày 8/1/2013, nhiều người trong trang phục tù nhân Guantanamo tập trung biểu tình trước Tòa án Tối cao ở thủ đô Washington, DC (Mỹ), yêu cầu đóng cửa Nhà tù Guantanamo. Cuộc biểu tình diễn ra nhân kỷ niệm 11 năm ngày mở cửa nhà tù này. AFP-TTXVN

 Để hiện thực hóa quyết tâm của mình, ngày 22-7-2015, chính quyền của Tổng thống Mỹ Barack Obama thông báo sắp hoàn tất bản dự thảo kế hoạch theo đó sẽ đóng cửa nhà tù này. Người phát ngôn Nhà Trắng Josh Earnest cho biết, việc soạn thảo kế hoạch đóng cửa nhà tù quân sự ở Guantanamo đang trong giai đoạn cuối cùng.

Theo người phát ngôn, chính quyền Tổng thống Barack Obama hy vọng kế hoạch dự thảo trên đây khi hoàn tất sẽ ít gặp phải sự chống đối của các nhà lập pháp thuộc Đảng Cộng hòa tại Quốc hội, những người xưa nay thường ngăn chặn nỗ lực của Nhà Trắng trong vấn đề không chỉ gây tranh cãi ở trong nước mà cả ở nước ngoài này.

Một người trong trang phục tù nhân Guatanamo tham gia biểu tình. AFP/ TTXVN

 Trong khi đó, tờ “New York Times” cũng đưa tin Cố vấn an ninh Nhà Trắng, bà Susan Rice, mới đây đã gặp và chuyển cho Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter một văn bản yêu cầu trong vòng 30 ngày phải ra quyết định về việc chuyển các tù nhân ra khỏi nhà tù Guantanamo.

Theo tờ báo này, cho tới nay ông Carter vẫn chưa đưa ra bất kỳ cam kết cụ thể nào về thời gian di chuyển các tù nhân. Các nhà lập pháp của Đảng Cộng hòa hiện vẫn tuyên bố phản đối sự kiện này vì cho rằng việc chuyển các tù nhân ở Guantanamo sang các nước khác có thể dẫn tới việc những đối tượng này sẽ được thả tự do và trở thành nguy cơ đe dọa an ninh của nước Mỹ.

Các nhà phân tích cho rằng, những động thái mới nhất trên của Tổng thống Mỹ Barack Obama cho thấy rõ nỗ lực bình thường hóa quan hệ song phương với Cuba, nhất là sau khi hai nước vừa mở lại Đại sứ quán ngày 20-7-2015, mở ra một trang mới trong quan hệ giữa hai quốc gia./.

Hoàng Yến (tổng hợp)

[Nguồn: TTXVN]