'Marco Polo du ký' - sau 700 năm vẫn còn bí ẩn

Marco Polo (1254 - 8/1/1324) là một trong những nhà du hành vĩ đại của lịch sử. Và thời gian này, Venice (Italy) đang kỷ niệm 700 năm ngày mất của ông.

Sinh thời, Polo đã nổi danh với những chuyến du hành của mình. Nhưng tên tuổi ông đến được với số đông công chúng chủ yếu nhờ cuốn The Travels of Marco Polo (Marco Polo du ký), được chấp bút bởi nhà văn Rustichello da Pisa. Cuốn sách này đã trở thành tác phẩm best-seller và được dịch ra hàng chục thứ tiếng, được sao chép bằng tay thành vô số bản thảo và có sẵn ở bất kỳ cửa hàng nào ở châu Âu trong thế kỷ 14.

Cuốn du ký đầy những điều kỳ diệu, là câu chuyện châu Âu đầu tiên về "Con đường Tơ lụa"  - hệ thống những con đường buôn bán nối liền phương Đông và phương Tây trong lịch sử. Dù vậy, nhiều người nói rằng cuốn sách thực sự tạo ra sự thú vị khi đọc nhưng cũng có phần "khó tin".

Hành trình tới phương Đông từ năm 17 tuổi

Marco Polo sinh ra tại Venice (nay thuộc Italy). Theo nhà sử học Pieralvise Zorzi: "Venice vào thời điểm của Polo là New York của thế giới hiện nay". Đó là một đô thị cởi mở và đa văn hóa, một trung tâm thương mại sôi động giữa phương Đông và phương Tây, nơi tôn giáo thực sự duy nhất là kinh doanh - và gia đình Polo rất xuất sắc trong lĩnh vực đó.

Cha của Polo là Niccolò và chú ông là Matteo. Họ từng có có một cung điện cũng như các văn phòng ở Constantinople (Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay) nhưng họ đã nhạy bén đóng cửa ngay trước khi Hy Lạp tiếp quản thành phố và trục xuất người Venice.

Gia đình Polo bán tất cả mọi thứ rất đúng lúc và đi về phía Đông để tìm kiếm thị trường mới. Họ buôn bán lụa, gia vị, đá quý và tuyến xạ của một loài động vật nhỏ được săn lùng nhiều, hươu xạ, dùng để pha chế nước hoa. Trong một chuyến đi tới Trung Quốc vào năm 1271, họ đã mang theo Marco, lúc đó mới 17 tuổi.

Theo các văn bản của Polo, trong ba năm du hành dọc từ Acri (thuộc Israel ngày nay) đến triều đình của hoàng đế Hốt Tất Liệt ở Khanbaliq (Bắc Kinh ngày nay) - họ đã vượt qua Trung Đông và phần lớn Trung Á. Sau đó, họ sống khoảng 20 năm ở Trung Quốc, kinh doanh và làm việc cùng chính quyền địa phương. Họ quay trở lại Indonesia, đi thuyền vòng quanh Ấn Độ trước khi đến Yemen, Thổ Nhĩ Kỳ và cuối cùng là Venice.

Khi họ về đến nhà, Polo đã ngoài 40 tuổi. Tương truyền, khi đoàn người gõ cửa cung điện của mình, người hầu hỏi ai. Và Polo trả lời bằng phương ngữ địa phương "i padroni" ("chủ nhân").

Tuy nhiên, một năm sau, Polo phải ngồi tù. Ông bị người Genoa (nay thuộc Italy) bắt trong một trong những trận chiến giữa các thành phố hàng hải kình địch nhau là Venice và Genoa. Trong tù, Polo có may mắn được gặp nhà văn Rustichello da Pisa, người đã nhìn thấy tiềm năng văn học trong lời kể của Polo về một thế giới mà vào thời điểm đó hầu như người châu Âu chưa biết đến. Và thế là 2 người đã viết ra cuốn du ký.

Cuốn du ký đã thành công đặc biệt. Song, nó lại là một câu hỏi không thể giải đáp với các nhà nghiên cứu trong nhiều thế kỷ sau - khi mà phiên bản gốc của cuốn sách đã bị mất vĩnh viễn. Thực tế, thứ được lưu giữ sau đó chỉ là hàng tá phiên bản đã được dịch sang nhiều thứ tiếng mà không bản dịch nào có độ chính xác một cách tuyệt đối.

Lời giải thích cho những điều "khó tin"

Tính xác thực trong những câu chuyện của Polo đã bị nghi ngờ trong nhiều thế kỷ. Nhiều người đặt câu hỏi: Có phải ông đã thực sự đã đến tận Trung Quốc? Và nếu điều đó là sự thật, tại sao ông lại không đề cập đến trà hay Vạn Lý Trường Thành? Đáng nói hơn, Polo thậm chí còn không nói được tiếng Trung Quốc. Và điều này có vẻ khó xảy ra đối với một người tuyên bố rằng mình từng kinh doanh ở khu vực này trong một phần tư thế kỷ.

Một số câu hỏi như vậy đã được nêu ra ngay từ thời Trung cổ. Tuy nhiên, gần đây, các chuyên gia dường như đồng ý rằng có những câu trả lời hợp lý. Ví dụ, Eugenio Burgio - người đã nghiên cứu nhiều tài liệu về Marco Polo tại Đại học Venice Ca' Foscari - không bị sốc mà lại có cách giải thích hợp lý khi Polo không đề cập đến trà trong cuốn du ký của mình.

Burgio nói: "Việc uống trà là điều mà các nhà sử học gốc Anh quan tâm. Nhưng tại sao Polo lại nhất thiết phải quan tâm tới thứ đồ uống này? Tiếng Trung không phải là ngôn ngữ phổ biến ở giai cấp thống trị - những người đến từ Mông Cổ - trong giai đoạn đó. Và vào thời điểm này, toàn bộ Vạn Lý Trường Thành vẫn chưa hoàn thành".

Thêm một điều nữa, bằng chứng về chuyến đi của Polo sau này được tìm thấy trong các giấy tờ pháp lý. Fantina - con gái của Polo - sau cái chết của chồng đã ra tòa để đòi lại của hồi môn, và trong tài sản của cô có liệt kê một cuốn "hộ chiếu" mà Hốt Tất Liệt đã tặng cho cha cô. Chưa kể Polo cũng đã mô tả khá chi tiết về hệ thống tiền tệ của Trung Quốc trong giai đoạn này.

Vậy, còn những điều bất thường trong cuốn du ký về những con vật thần bí mà Polo tuyên bố rằng mình đã gặp, chẳng hạn như kỳ lân? Polo mô tả rằng rằng sừng của nó dày và đen. Đầu của kỳ lân trông giống như một con lợn rừng và luôn hướng xuống dưới. "Nó rất xấu và trông không giống như chúng ta tưởng tượng" - Polo miêu tả trong cuốn du ký. Trên thực tế, theo nhiều người, Polo đã thật sự nhìn thấy con vật vốn chỉ có trong truyền thuyết này. Đơn giản, đó là loài động vật mà ngày nay chúng ta gọi là tê giác.

Vinh danh bằng những chương trình kỷ niệm

Sau khi được người Genoa thả ra, Polo trở về Venice, sống ở đó cho đến khi qua đời vào ngày 8/1/1324. Hiện tại, quê hương Venice đang tôn vinh cuộc đời và những thành tựu của ông bằng một loạt lễ kỷ niệm kéo dài.

Theo thị trưởng Venice - Luigi Brugnaro - thành phố đã có một ban chỉ đạo giám sát các sự kiện tưởng nhớ Polo, trong đó có cuộc triển lãm lớn được tổ chức bởi Tổ chức Bảo tàng Công dân Venice, diễn ra tại Cung điện Ducal. Triển lãm trưng bày nhiều tác phẩm thuộc sở hữu của thành phố.

Theo thị trưởng Brugnaro, ban chỉ đạo giám sát này bao gồm các nhân vật nổi tiếng và đại diện của các tổ chức công cộng, học thuật, văn hóa, kinh tế và xã hội của thành phố.

"Ban giám sát cũng có nhiệm vụ thu thập những lời kêu gọi và ý tưởng để qua đó thành phố Venice có thể bày tỏ lòng tôn kính đối với ông. Marco Polo là  một nhân vật vĩ đại trong lịch sử - một người đàn ông đã tạo ra một cây cầu đến phương Đông và với sự tháo vát của mình, đã trở thành một biểu tượng của Venice trên thế giới", thị trưởng Brugnaro cho biết.

Đáng nói, trong tất cả các hoạt động kỷ niệm 700 năm ngày mất của Marco Polo, thương hiệu làm đàn guitar Paoletti Guitars của Italy có một trong những cách tiếp cận đáng nhớ nhất. Đó là dự án kéo dài hai năm (dự kiến hoàn thành vào cuối năm 2024) nhằm kỷ niệm hành trình đặc biệt của Marco Polo thông qua cây đàn guitar phiên bản giới hạn "il Milione".

Các nghệ nhân chỉ làm ra 10 cây đàn guitar, được chế tạo thủ công riêng lẻ bởi thợ chế tạo bậc thầy Paoletti Fabrizio và đội ngũ thợ làm đàn chuyên nghiệp của ông ở Tuscany. Mỗi tác phẩm sẽ mất 6 tháng để hoàn thành. Họ sẽ sử dụng xà cừ Venice, được cắt riêng lẻ và cố định bằng tay trên thân làm từ gỗ hạt dẻ 100 năm tuổi. Mỗi chiếc có cần đàn mạ vàng 24 carat.