Kính biệt nhà thơ Dương Xuân Nam: "Tuổi trời cho, lộc biếc trời cho"

Nghe tin nhà báo Dương Xuân Nam (bút danh Dương Kỳ Anh) viễn du miền mây trắng lúc 8h31 ngày 25/2/2025 tại Hà Nội, gửi lại cõi tạm tuổi 77 khiến tôi và bao bạn bè, đồng nghiệp thảng thốt, bất ngờ. 

Thảng thốt vì mới cách đây 3 ngày (9h26 ngày 22/02/2025) trên Facebook, nhà thơ còn "khoe" bài thơ Đợi em trong hội với lời chia sẻ trân trọng "Cảm ơn báo Nông thôn ngày nay in thơ tết cho mình"... Những kỷ niệm với nhà báo Dương Xuân Nam cách nay hơn 20 năm chợt hiện về. 

1. Tôi gặp nhà báo Dương Xuân Nam trong nhiều cuộc hội họp, nhưng phải đến Cuộc thi Hoa hậu Việt Nam lần thứ 9 (2004) ở Tuần Châu (Quảng Ninh), mới thực sự có những cuộc tiếp xúc, làm việc với ông, khi đó đương đảm nhận cương vị Trưởng ban Tổ chức, kiêm Trưởng ban Hội đồng giám khảo. Biết tôi là người Hạ Long (Quảng Ninh), cơ quan đã cử về nắm tình hình cuộc thi trong suốt 10 ngày và kết thúc vào đêm Chung kết (30/10/2004) tại sân khấu nhạc nước Tuần Châu. Hàng ngày, tôi dự một số cuộc họp hành, trao đổi, cơm nước, chuyện trò với ông, với NSND Trà Giang, với người đo chỉ số nhân trắc học Thẩm Hoàng Điệp, với hoa hậu Bùi Bích Phương... và chứng kiến các hoạt động của thí sinh dự thi - lần đầu tiên cuộc thi Hoa hậu Việt Nam được tổ chức theo format cuộc Miss World.

Năm đó, Nguyễn Thị Huyền đăng quang Hoa hậu Việt Nam với thành tích là người ứng xử hay nhất và có làn da đẹp nhất; Trịnh Chân Trân (Á hậu 1); Nguyễn Thị Bích Ngọc (Á hậu 2), cùng một số giải thưởng khác. Cũng năm đó, Hoa hậu Việt Nam Nguyễn Thị Huyền tiếp tục đi thi hoa hậu thế giới (Miss World), được xếp vị trí thứ 11, tạo nên cơn sốt trong cả nước.

Sau này, gặp nhau tại Hội Nhà văn Việt Nam, anh em tôi vẫn nhắc lại kỷ niệm đáng nhớ đó và có lần ông khen "cán bộ của Vụ Văn hóa nắm tình hình rất sát và có ý kiến cho anh rất xác đáng".

2. Sinh ngày 9/11/1948 tại Xuyên Cẩm (nay là thôn Trần Phú), xã Kỳ Xuân, huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh, ngoài bút danh Dương Kỳ Anh gắn với quê hương, ông còn có một số bút danh khác như: Phạm Dương, Xuân Cẩm, Xuân Nam.

Từ mảnh đất Kỳ Anh nắng gió, gia cảnh "Mẹ mất sớm, ba anh em mình như ba chân kiềng tựa vào nhau", Dương Xuân Nam học giỏi, có năng khiếu văn chương đã được vào học Tổng hợp Văn (nay là Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội). Năm 1972, anh vào bộ đội, được gửi sang Liên Xô học điều khiển tên lửa SAM 2. Tháng 9/1975, ông xuất ngũ, về làm phóng viên báo Tiền phong. Cuối tháng 11/1987, tại Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ 5, nhà báo Dương Xuân Nam được bầu vào Ban Thường vụ Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh. Sau đó từ Phó Tổng biên tập, ông được đề bạt làm Tổng biên tập báo Tiền Phong; Thường vụ Đảng uỷ Khối Dân vận Trung ương và được phân công phụ trách khối báo chí xuất bản của Đoàn cho đến khi nghỉ hưu (2008).

Dương Xuân Nam là con người tài hoa hội đủ nhiều tố chất của nhà quản lý, nhà hoạt động xã hội, nhà thơ, nhà văn, nhà báo. Uy tín chuyên môn báo chí cùng hơn 20 đầu sách nhiều thể loại văn học, báo chí đã thể hiện điều đó. Bạn bè, đồng nghiệp luôn quý trọng, yêu mến ông bởi sự cần mẫn, tâm huyết sáng tạo không giới hạn trong công việc và khiêm tốn, hòa đồng với anh em, đồng nghiệp.

3. Các tập thơ của ông mang bút danh Dương Kỳ Anh. Thơ của người con trai vùng đất miền Trung nắng gió, khô khốc, rát bỏng là vậy mà vào thơ lại thật mềm mại, óng ả, nuột nà.

Cảm xúc như trùng trễ bởi "mê giọng hát em" để rồi anh cất công "tìm cô Tấm trong đêm hội chèo/ Sông Hồng có rộng bao nhiêu/ Sao em không bắc cầu Kiều sang anh" (Gặp em trong ngày hội). Người con gái được gọi là "em" cứ trở đi trở lại trong thơ: "Đêm nay bên bờ con sông Đào/ Đêm tháng năm dịu dàng trăng tỏ/ Anh ngóng đợi em như đêm về dân làng vẫn/ thường ngóng đợi vầng trăng" (Em là con gái út quê hương); "Em thành cô Tấm, dập dìu hội xuân" (Gặp em trong ngày hội)...

Còn gì lãng mạn và tình tứ hơn khi "Ngắt một tàu lá sen/ Ta đội đầu che nắng/ Vục một gàu nước giếng/ Mắt chúng mình trao nhau" (Thơ tình trong ngày hội). Tình yêu giản dị mà sâu sắc: "Ta yêu mảnh vườn lớp lớp cây xanh/ Những buổi mai yên tĩnh/ Nghe cành hoa giấy trèo lên ngọn cây thông/ Giữa mùa đông/ Nở tràn hoa tím/ Những con chim Khéc Méc đuôi dài/ Kêu khách khách" (Bụi)...

Thơ Dương Kỳ Anh mang phong vị thơ ca dân gian. Phong vị ấy được đan dệt vào mạch thơ anh tự nhiên: "Lòng giếng nào có sâu/ Dây gàu anh xin nối/ Giữa dòng người đi hội/ Anh chỉ nhìn thấy em" (Thơ tình trong ngày hội). 

Những bài thơ của ông luôn nồng nàn, thắm đậm tình yêu với thiên nhiên, tạo vật. Tại nhà vườn Sóc Sơn, ông có nhiều bài thơ tươi tắn, vui tươi đăng tải trên Facebook: "Một cành non trổ ngang trời/ Tìm ai mà hỏi nụ cười năm xưa/... / Một cành non trổ ngang trời/ Ai giờ tri kỷ với người tri âm/ Hoa kia cũng nở âm thầm/ Giêng hai giấu hạt mưa xuân cuối trời" (Một cành non); "Một bông hoa hồng bạch/ Nở giữa vườn hoa xuân/ Một bông hoa hồng bạch/ Nở trong vườn thi nhân" (Bông hoa hồng bạch). Ông đón năm mới tràn trề niềm vui và có chút suy tư chiêm nghiệm thời gian: "Năm mới, dù không mới/ Hoa nở trước hiên nhà/ Năm cũ, mình không cũ/ Chỉ tháng ngày đi qua" (Năm mới)...

Thơ Dương Kỳ Nam nồng ấm tình người. Ngày thơ Việt Nam năm 2014, anh nhớ người bạn thơ Phan Cung Việt có "Trái tim cồng kềnh, thơ phú đa mang": "Ngày thơ, thơ thả, tri ân vắng/ Thơ nay, bay loạn cả đất trời/ Hỏi người tri kỷ giờ đâu đó/ Ta thả, thơ bay đến với người" (Tri ân).

Bài thơ Người đi tìm mộ em trai mình là hoàn cảnh thật của nhà thơ tìm người em trai hy sinh ở chiến trường Quảng Trị năm 1972 chưa tìm thấy mộ. Bài thơ rưng rưng xúc động: "Mười bảy tuổi/ Em lên đường/ Chưa hề nắm tay một người con gái/ Lá đơn tình nguyện em viết bằng máu của chính mình chích từ đầu ngón tay". Kỷ niệm chợt ùa về: "Buổi tối đi ngủ em xoa xoa bàn chân đất vào nùm rơm/ Bát cơm trộn khoai em sẻ anh một nửa/ Năm hạn hán mất mùa, em kéo cày cho anh cày ruộng/ Đêm đập lúa hò khoan/ Trưa tắm sông em làm con rái cá".

Thơ là hoàn cảnh riêng nhưng là niềm chung của cả dân tộc, làm xúc động lòng người về những người lính đã dâng hiến cả tuổi thanh xuân cho nền độc lập, tự do của dân tộc: "Giờ em nằm nơi đâu trong đất lành tổ quốc", "Giờ em nằm nơi đâu giữa nghĩa trang Trường Sơn/ Ở thành cổ Quảng Trị" cùng "Gió Lào thổi héo cỏ cây/ Thổi rát mặt người bụi mù đất đỏ" và em "Như muôn ngàn người lính vô danh/ Đến nắm đất - đời mình cũng không để lại"...

Là tiếng lòng nhà thơ, thơ ông chắt lọc, kiệm chữ có nhiều quan sát, chiêm nghiệm: "Cuộc đời như một dòng sông đầy nghịch lý/ Gần quá thành xa/ Chảy hết lại đầy" (Trên đỉnh Mã Pí Lèng). Chỉ một lần lỡ tàu ở Berlin, nhà thơ tự vấn cho mình "Tôi không giận con tàu mà giận mình chậm trễ/ Thời gian ở đây được tính bằng giây/ Một lần lỡ tàu ở Berlin tôi hiểu hơn đất nước bạn/ Hiểu thời gian không đợi con người".

Với nhà thơ mọi cái thiếu trên đời có thể chịu đựng nhưng "Thiếu sự đồng cảm/ Thiếu người tri ân/ Đó mới là tận cùng của cái thiếu" (Không đề). Chữ "vô thường" được ông đưa vào thơ: "Rét buốt mà hoa vẫn nở/ Mới hay trời đất vô thường"; "Mượn đào năm ngoái vui cùng xuân nay". An nhiên đón nhận cái vô thường bằng nụ cười "Những lúc buồn, ta phá lên cười/ Ha ha ha/ Cười chảy nước mắt, cười vang khắp nhà/ Cười trong vô ngã, vô thức, vô vi" để thấy "PHÉP TRƯỜNG SINH DIỆU KỲ"...

Trong một tác phẩm của mình, Dương Xuân Nam đúc kết: "Sống ở đời, chỗ dựa vững chắc nhất chính là dựa vào chính bản thân mình. Những người gần gũi với thiên nhiên và yêu thiên nhiên thường sống rất nhân văn".  Vậy là từ khu nhà vườn Sóc Sơn yêu quý của mình, ông đã khởi đầu một chuyến đi rất dài về với thiên nhiên xanh thẳm...