Góc Anh Ngọc: Trong thế giới của Lada

Liệu có thể cưỡng được cái cảm giác này không: đi trên những con phố của Kiev, Kharkov hay Donetsk mà lại không hề làm gì cả khi trong tay có máy ảnh khi chứng kiến những chiếc xe Lada, Zhiguli hay Moskvych cũ rích chạy vọt qua ngay trước mắt mình, rồi sau đó, lại có những chiếc xe bus, tàu điện và xe điện bánh hơi chậm rãi đi qua trên phố, như những gì biểu tượng giao thông của thời XHCN vẫn còn tồn tại một cách trường tồn với thời gian?

* Từ câu chuyện của một gã lái xe taxi

Ở đây, những chiếc xe đã ra đời từ những năm 1980 ấy vẫn chạy trên đường như thời gian chưa hề trôi, vẫn ngạo nghễ, khỏe khoắn, mạnh mẽ, dù tiếng nổ hơi to một chút, ghế ngồi không êm như những chiếc Audi hay BMW đời mới, và cái gạt nước trông khổ sở như một cây đũa gẫy mà người chỉ huy dàn nhạc vung lên trong một buổi trình diễn thê thảm.

Chỗ tôi ở Donetsk nhìn xuống cả một khu chợ xe hơi trông hệt như một góc chợ trời Hà Nội những năm cuối thập niên 1980. Không thiếu một thứ gì hết, từ những đồ tối tân nhất cho đến những phụ tùng của các loại xe rách rưới nhất. Trong đó đương nhiên có những chiếc Lada của những năm Liên Xô còn tồn tại.

Nếu đã không cưỡng lại được cảm giác phải chụp ảnh những chiếc xe ấy, thì dĩ nhiên không thể nào không ngồi lên một chiếc xe như thế, biểu tượng lớn đầy tự hào của công nghiệp xe hơi Xô viết, khi dòng xe Lada bán chạy thứ 3 trong lịch sử xe hơi thế giới, chỉ sau Volkswagen Beetle và Ford T.

Một chiếc Lada màu mận rất cổ

Cảm giác thật thích thú và đầy hoài niệm, hệt như khi ta bước vào một căn hộ ở ngay trung tâm thủ đô Kiev mà đồ đạc trong nhà, cách trang trí, cho tới chính khu tập thể mà từ cầu thang đi lên tầng trên đều phảng phất không khí của một thế giới XHCN vẫn còn tồn tại trong lòng một xã hội đã thay thế nó ở Đông Âu. Này nhé, bánh như sắp long ra, ghế thì kêu kẽo kẹt, cần số cứng ngắc thì thỉnh thoảng hóc, gương cửa vẫn phải chỉnh bằng tay và kính cửa phải quay cật lực mới được. Và nữa, nếu chẳng may tóm được một gã tài xế đô vật và sặc sụa mùi vodka như cái gã đã nhắc đến ở đầu bài kia, cũng đừng sợ hãi nếu đã chót ngồi lên chiếc xe đó.

Một gã taxi như thế ở Kharkov đã làm chúng tôi cười đến phát dại vì những câu chuyện của hắn. Cái tay có vẻ bề ngoài như diễn viên Jason Statham trong phim "Transporter" phản ứng một cách bình thản khi bị chê xe gã là "xe ghẻ". Hắn bảo: "Một bọn cổ động viên Đức đi xe tao cũng kêu là xe bị non hơi. Nhưng tao bảo với bọn nó, là yên tâm, tao sẽ chở bọn mày đến tận Berlin".

Thế rồi, đi qua một nhà máy sản xuất xe tăng có từ thời Thế chiến II, hắn phàn nàn là kiểu dáng xe Lada Liên Xô làm xấu quá, và rồi, cái nhà máy ấy đã cơ cấu lại sau khi Liên Xô sụp đổ, giờ đã lắp những dây chuyền lắp ráp xe hơi, thế mà "làm cái gì cũng trông giống xe tăng!". 

* Nỗi hoài niệm Lada

Vậy đấy, luôn có một cảm giác cực kì thích thú và rùng rợn hơn nữa khi cánh cửa xe đóng lại, nhốt ta vào cái thế giới cũ kĩ và hiện vẫn còn chiếm đến 1/5 số xe đang lưu hành trên đất nước của EURO 2012 này.

Cụ thể: 1) Bao giờ bác tài cũng bảo bạn khỏi cần thắt dây an toàn vì bác chạy cực an toàn. Đấy là một lời nói dối, vì nhiều bác thường uống một chút gì đó có cồn trước khi ngồi sau vô lăng, và khi đã lái xe rồi, bác giúp ta có cảm giác đang được đóng phim 007 trong một trường đoạn mà James Bond tìm cách thoát khỏi sự truy đuổi của bọn xấu. 2) Tôi thích thú nhớ lại cảm giác đã có ở Nam Phi trong dịp World Cup hai năm trước, khi ngồi trong một chiếc taxi nát bét sơn đã tróc hết, không có điều hòa, cửa kính không hạ xuống được và bác tài thì hôi nách nặng. Cảm giác ấy đã sống lại sau một lần ngồi xe ở Donetsk. 3) Đôi khi những lần tắc đường ở Kiev, giữa một biển xe hơi các kiểu mới nhất mà đám nhà giàu mới phất lên đang đi, là điểm xuyết cả đàn xe Lada, Volga và Moskvych cũ rích, với những người lái xe già nua tóc bạc trắng. Điều đó tạo một niềm cảm hứng lớn lao cho những ai đã sống qua thời bao cấp và được đi xe Lada hay Volga đã là một điều xa xỉ, nhưng nay bồi hồi khi sang Ukraina và được chứng kiến những kí ức ngày xưa của mình sống lại.

Một chiếc khác màu xanh

Cái thế giới xe hỗn hợp ấy quả là quá hợp với không khí cuộc sống ở một đất nước ở ranh giới giữa Đông và Tây.

Gần 20 năm sau khi Liên Xô sụp đổ, những chiếc Lada vẫn thách thức thời gian và mọi thử thách của sự thay đổi "khẩu vị" người Ukraina trước những sự lựa chọn mới, thức thời hơn và hiện đại hơn. Một bộ phận không nhỏ những người Ukraina vẫn chạy những chiếc xe hơi đời cũ không phải vì không thích mua những chiếc xe đời mới do Phương Tây sản xuất được nhập về hoặc lắp ráp ngay ở Ukraina, mà vì không có tiền để mua xe đắt.

Sự hoài niệm về một thời đã qua có lẽ không tác động nhiều đến việc sử dụng xe Lada hay Volga ngày càng trở nên cũ kĩ, nhưng niềm tin tưởng vào "chất lượng Liên Xô" của các sản phẩm rất bền mà họ đã sử dụng từ ngày ấy đến giờ thì không hề thay đổi.

Thế nhưng, những người đến với Ukraina như tôi, từng sống ở buổi giao thời giữa bao cấp và Đổi mới, đã qua những năm tháng có vinh dự được ngồi xe Lada từ hơn 20 năm trước, vẫn bồi hồi khi nhìn thấy những chiếc xe như thế đỗ đầy trên những con đường Kiev, hoặc vụt qua mũi xe mình ở Kharkov bằng một cú xiết ga mạnh mẽ như của một chiếc Audi. Bây giờ, dây chuyền lắp ráp xe Lada 2107 đã chính thức chấm dứt hoạt động, thể hiện ý nghĩa biểu tượng của một thời kì xe hơi Liên Xô đã không còn tồn tại nữa. Hãng AvtoVAZ vẫn sản xuất xe Lada, nhưng là dòng đời mới, với những thiết kế của thời hậu Liên Xô.

Ở Ukraina, những chiếc xe Liên Xô cũ kĩ và những chiếc tàu điện sơn màu da cam có từ nhiều năm về trước vẫn ngày ngày hoạt động, nối giữa quá khứ và hiện tại trong thế giới của Lada như vậy đấy...

BLV Anh Ngọc, tác giả bài viết bên chiếc Lada