Triển lãm ảnh xưa của Leon Busy: Tư liệu vô giá về Việt Nam

(Thethaovanhoa.vn) - "Những bức ảnh của Leon Busy là tư liệu vô giá về mảng ký ức đã mất dần theo thời gian. Bởi, cảnh vật có thể giữ được phần nào, nhưng cảnh sống, phong tục, nếp nghĩ, nếp nhà... đã biến đổi quá nhiều sau hơn 100 năm" - nhà sử học Dương Trung Quốc nói về triển lãm ảnh Hà Nội sắc màu, 1914 - 1915 (khai mạc hôm qua 9/12).

Diễn ra tại 24 Tràng Tiền, triển lãm được tổ chức từ ý tưởng của 2 nhà Việt Nam học nổi tiếng đang sống tại Pháp: Nhà sử học Emmanuel Poisson và nhà dân tộc học Đinh Trọng Hiếu. 60 bức ảnh màu được trưng bày đều được lấy từ kho tư liệu của Bảo tàng Albert Kahn (Paris).

1. Sự thật, trước những tấm ảnh này, người Pháp đã có khá nhiều bức ảnh chụp Việt Nam theo thời gian đổ bộ vào đây. Nhưng, những bức ảnh của Bảo tàng Albert Kahn mang một màu sắc mới, khi thực hiện bằng  kĩ thuật chụp ảnh vốn dĩ vừa ra đời năm 1907.

Năm 1909, Albert Kahn, một chủ nhà băng triệu phú - cũng là một nhà hoạt động từ thiện nổi tiếng người Pháp, bắt đầu tiến hành một dự án đầy tham vọng: xây dựng kho tư liệu ảnh màu cho tất cả các dân tộc trên thế giới. Quan điểm của ông khá đơn giản: thời gian sẽ làm xóa mờ hình ảnh của hành tinh chúng ta, và mọi thứ trên bề mặt của trái đất cũng như mọi sinh hoạt, phong tục tập quán, lễ hội…của dân chúng. Hàng loạt dự án chụp ảnh như vậy được Albert tài trợ triển khai tại nhiều quốc gia trên thế giới, để thu về một bộ sưu tập khổng lồ.

Tại Việt Nam, người được giao nhiệm vụ cầm máy là Leon Busy, một trung úy hậu cần của quân đội lê dương. Đi khắp Bắc Kỳ, Leon chụp khoảng 1700 bức ảnh VN trong thời gian 1915- 1920. Đây là lần đầu tiên, số ảnh này được trưng bày tại vùng đất mà Leon từng cầm máy gần 100 năm trước, với 60 bức ảnh được lựa chọn.

"Cái đáng phục nhất ở Albert Kahn là sự say mê và... chịu chơi. Bởi, kĩ thuật rửa ảnh màu hồi đó rất phức tạp, đòi hỏi cần được xử lý ngay bằng công nghệ tiên tiến nhất trước khi gửi về Pháp" - KTS Đoàn Bắc, vốn được dư luận biết tới như một trong những nhà sưu tập ảnh Hà Nội cổ, nhận xét - "Và, chúng ta càng xúc động hơn khi biết Albert  phải chịu cảnh phá sản vào năm 1932 và mất trong đói nghèo, còn bộ sưu tập ảnh thì bị sung công và trở thành cơ sở dữ liệu của Bảo tàng Albert Kahn tại Pháp bây giờ”.

2. Kĩ thuật cũ, cùng phương pháp xử lý không hiện đại lại mang đến cho bộ ảnh của Leon Busy một sắc màu khó tả. Như nhận xét của KTS Đoàn Bắc, nước ảnh mộc mạc, nhuốm màu thời gian gây cảm giác rất sâu, khiến người xem như đang chứng kiến những khuôn  hình của một bộ phim nhựa truyền thống. Đặc biệt, trong bối cảnh Bắc Kỳ mới bị chiếm đóng vài chục năm, cảnh vật của Hà Nội và các tỉnh phía Bắc còn rất nguyên sơ, đậm chất văn hóa Á Đông mà chưa kịp "Âu hóa" như vài chục năm sau này.

Leon Busy chụp ảnh với góc nhìn khá tinh tế và chuẩn mực. Tất cả những bức ảnh của viên sĩ quan Pháp này cho thấy một Bắc bộ khác đến vô cùng so với cuộc sống bây giờ. Từ cảnh vật quanh Hồ Tây, Hồ Hoàn Kiếm, cầu Long Biên, phố cổ cho tới những vùng quê thuộc châu thổ sông Hồng, tất cả đều có sự mở rộng tuyệt đối về không gian và nét sinh hoạt đặc thù, theo 2 chủ đề chính được lựa chọn trong triển lãm: "Cuộc sống hàng ngày - các nghề và xã hội" và "Môi trường và những đức tin".

Lăng mộ Hoàng Cao Khải tại Hà Nội, hiện chỉ còn là phế tích.

"Có rất nhiều cảnh vật mà Leon ghi lại đã bị phá hủy, không chỉ bởi thiên tai, thời gian hay chiến tranh mà còn từ sự bất cẩn, hoặc thậm chí là hẹp hòi về nhận thức của chúng ta trong một giai đoạn nhất định. Lăng mộ Hoàng Cao Khải là một ví dụ điển hình" - GS Phan Huy Lê, Chủ tịch Hội Sử học VN, nhận xét - "Bởi thế, đây là những tư liệu rất quý, không chỉ để chúng ta chiêm ngưỡng hoặc tham chiếu khi phục hồi những không gian cổ, mà còn cho thấy sự tiếp nối về sắc thái văn hóa VN sau một thế kỷ đầy xáo trộn...".

Còn KTS Đoàn Bắc nhận xét ngắn gọn về tác giả Leon Busy: "Từ góc nhìn lạnh lùng đầy khách quan của một tay máy đến từ phương Tây, Leon đã dần dần cho thấy tình cảm và sự quan tâm tới VN ở những bức ảnh sau này. Với một thời gian cầm máy lâu và chụp được những bức ảnh như vậy, tôi tin ông phải hiểu và gắn bó với văn hóa VN rất nhiều".

Triển lãm sẽ kết thúc vào 4/1/2014.

Chiêu Minh
Thể thao & Văn hóa