Chữ và nghĩa: Đắk Lắk - xưa và nay

09/03/2025 16:29 GMT+7 | Văn hoá

Chắc nhiều bạn yêu thơ, còn nhớ bài thơ Ta đi tới của Tố Hữu, trong đó có đoạn nói về một số địa danh Tây Nguyên: "Ai đi Nam Ngãi, Bình Phú, Khánh Hòa/ Ai vô Phan Rang, Phan Thiết/ Ai lên Tây Nguyên, Công Tum, Đắc Lắc/ Khu Năm dằng dặc khúc ruột miền Trung".

Ta thấy có địa danh Đắk Lắk quen thuộc. Đây là một tỉnh nằm ở trung tâm vùng Tây Nguyên, phía Bắc giáp tỉnh Gia Lai, phía Đông giáp các tỉnh Phú Yên, Khánh Hòa, phía Nam giáp các tỉnh Lâm Đồng, Đắk Nông.

Thời Pháp thuộc, địa danh này được thành lập từ năm 1904, theo quyết định của viên Toàn quyền Đông Dương Paul Beau. Tên chính danh trong văn bản thời đó (ghi theo tiếng Pháp) là Darlac [da:lak]. Trước năm 1975, tên này vẫn viết là Darlac. Từ năm 1976, theo quyết định mới, Darlac hợp nhất với Quảng Đức thành tỉnh Đắk Lắk như ngày nay.

Như vậy, tỉnh Đắk Lắk hiện nay trước đó đã tồn tại một số cách viết: Darlac, Daklak, Dak Lak, Đắc Lắc,… Vậy tên nào được coi là chuẩn, là hợp lý nhất?

Chữ và nghĩa: Đắk Lắk - xưa và nay - Ảnh 1.

Ảnh minh hoạ: Internet

Địa danh Tây Nguyên cũng như địa danh một số vùng núi phía Bắc là một vấn đề liên quan tới ngôn ngữ và văn hóa. Về mặt từ nguyên, các danh từ riêng chỉ địa danh (tên đất), hoặc tên người (nhân danh), tên núi (sơn danh), tên sông (giang danh)… thường bắt nguồn từ cộng đồng dân tộc có mặt, sinh sống đầu tiên từ vùng đó.

Theo cổng thông tin điện tử của tỉnh Đắk Lắk thì tỉnh này có đông dân tộc sinh sống nhất: 47 dân tộc, gồm người Kinh, Ê Đê, Mnông (còn được viết là M'nông, M'Nông, Mơ Nông)...

Theo các nhà nghiên cứu, Đắk Lắk [daːk laːk] bắt nguồn từ tiếng Mnông (phát âm gần giống như "đác lác") nghĩa là "hồ Lắk", với dak nghĩa là "nước" hoặc "hồ". Từ dak này, cũng giống như các từ có âm "đạ" (Đạ Tẻh), "đà" (Đà Lạt, Đà Nẵng). Đa/ đạ/ đà là âm của một từ có nghĩa là "nước, nguồn nước, sông" của vùng người dân tộc sinh sống.

Còn theo dân gian, Đắk Lắk trước cũng chính là tên chỉ một hồ đang tồn tại. Hồ này rộng và có trữ lượng nước ngọt tự nhiên lớn nhất của tỉnh Đắk Lắk (chỉ đứng thứ hai, sau Hồ Ba Bể ở Bắc Kạn). Đắk Lắk có nghĩa là "Hồ Lắk". Còn có nhiều địa danh vùng Tây Nguyên bắt đầu bằng "Đắk" như Đắk Glei, Đắk Hà, Đắk Mil, Đắk Nông, Đắk R'lấp, Đắk Rông, Đắk Tô…

Như vậy, tên gọi Đắk Lắk là phiên âm cách đọc và chính tả được ghi theo âm của cách đọc này. Thực ra, về cách đọc, nó cũng gần giống như Đắc Lắc. Sở dĩ thay chữ "c" là chữ "k" là mô phỏng cách đọc chính xác của người dân tộc Mnông (hơi láy âm [k] khi kết thúc âm tiết này). Cách viết Đắk Lắk chính thức sử dụng và có tính pháp lý theo thông tin số liệu của Tổng cục Thống kê công bố (Ban hành theo Quyết định số 121-TCTK/PPCĐ, ngày 2/3/1979). Địa danh Đắk Lắk cũng được sử dụng trong phụ lục của "Từ điển tiếng Việt", Viện Ngôn ngữ học (Hoàng Phê chủ biên), NXB Đà Nẵng, 2002.

Chỉ từ một cái tên thôi

Ta thấy lịch sử một thời đã qua.

Chữ và nghĩa: Quán cóc…

PGS-TS Phạm Văn Tình

Tags:
Cùng chuyên mục
Xem theo ngày
Đọc thêm