Bức tượng bán thân Nefertiti: 'Nữ hoàng' bí ẩn, cuốn hút suốt 3.500 năm

Nefertiti được coi là 1 trong những người phụ nữ quyền lực nhất thời cổ đại - và là 1 trong những người đẹp nhất. Mặc dù bức tượng bán thân của bà nổi tiếng khắp thế giới nhưng hiện không có nhiều thông tin về nữ hoàng Ai Cập cổ đại này.

Ngắm bức tượng bán thân của Nefertiti người ta có cảm giác như nữ hoàng Ai Cập cổ đại đang nhìn chằm chằm vào khoảng không, uy nghi, lộng lẫy và xa cách. Không có nhiều thông tin về người phụ nữ sống ở Ai Cập cổ đại (khoảng 3.500 năm trước) này. Tên của bà nghĩa là "người đẹp đã xuất hiện".

Nữ hoàng bí ẩn

Nhưng Nefertiti cao hay thấp, nghiêm khắc, hào phóng hay kiêu kỳ? Tất cả những phẩm chất cá nhân của nữ hoàng Ai Cập đã biến mất trong lịch sử. Không có ghi chép nào từ những người cùng thời với bà được để lại, ngoại trừ một vài bức phù điêu và chữ khắc cổ cung cấp rất ít thông tin về một Nefertiti bí ẩn.

Những gì được biết về bà chỉ vẻn vẹn: Khi còn trẻ, có lẽ ở độ tuổi từ 12 đến 15, Nefertiti đã trở thành vợ của Amenhotep IV. Ông được gọi là "pharaoh dị giáo" vì ông đã bãi bỏ thuyết đa thần và sau đó chỉ tôn thờ Aten - vị thần ánh sáng. Ông cũng đổi tên mình thành Akhenaten (người phục vụ Aten) và đổi tên Nefertiti thành Neferneferuaten ("vẻ đẹp này là vẻ đẹp của Aten").

Theo Olivia Zorn - Phó Giám đốc Bảo tàng Ai Cập Berli, Nerfertiti mang danh hiệu "người vợ vĩ đại của hoàng gia" và đứng ngang hàng với chồng mình. "Họ đã tạo thành một bộ 3 đặc biệt cùng với thần Aten" - ông nói.

Khoảng năm 1350 trước Công nguyên, Akhenaten và Nefertiti rời thủ đô Thebes và trong một thời gian ngắn đã xây dựng thành phố Akhetaten (đường chân trời của Aten) ở đồng bằng Amarna, với dân số 50.000 người, làm nơi ở mới của hoàng gia. Thành phố cũng có một ngôi đền dành riêng cho vị thần của mình được xây dựng trong thời gian kỷ lục - đền thờ Gem-pa-Aten ("Aten được tìm thấy"). Nhưng bằng cách tuyên bố thuyết độc thần, Akhenaten và Nefertiti đã tạo ra những kẻ thù hùng mạnh.

Akhenaten qua đời vào năm trị vì thứ 17 của ông. Không ai biết chắc điều gì đã xảy ra với Nefertiti sau đó. Theo một giả thuyết, bà có thể đã cai trị một thời gian sau cái chết của chồng mình. "Nhưng rất có thể bà đã chết trước chồng mình" - Olivia Zorn nói.

Tác phẩm nghệ thuật sống động nhất Ai Cập

Triều đại pharaon tiếp theo, dưới thời Tutankhamun huyền thoại, có những ghi chép cụ thể hơn. Vị vua trẻ này và các cố vấn đã hồi sinh các vị thần cũ và phá hủy các cấu trúc của Akhenaten, khiến thủ đô mới này sụp đổ.

Và lẽ ra, chúng ta sẽ không bao giờ nghe nói về Nefertiti, nếu kiến trúc sư và nhà Ai Cập học người Đức Ludwig Borchardt không đến Ai Cập vào đầu thế kỷ 20.

Borchardt đã được Kaiser Wilhelm II ủy quyền để mua các vật phẩm cho bảo tàng hoàng gia ở Berlin. Vào ngày 6/12/1912, ông và nhóm khai quật của mình tình cờ phát hiện ra phế tích của một xưởng điêu khắc mà chủ nhân có thể đã từng làm việc cho triều đình vào năm 1300 trước Công nguyên. Có rất nhiều tượng bán thân dưới đống đổ nát, trong đó có một bức tượng đội vương miện màu xanh đậm. Dái tai của nhân vật được xỏ lỗ, đôi mắt được viền bằng kohl (phấn trang điểm mắt thời cổ đại). Nếu không bị mất phần mống ở mắt trái thì bức tượng bán thân được bảo tồn hoàn toàn.

Borchardt xúc động "Chúng tôi đã cầm trong tay tác phẩm nghệ thuật sống động nhất của Ai Cập. Đó là bức tượng bán thân mang kích thước thật của nữ hoàng, cao 47cm. Một tác phẩm xuất sắc".

Trên bức tượng, vương miện của Nefertiti là một loại mũ phổ biến ở Ai Cập cổ đại, vốn gắn với những bộ tóc giả đồ sộ. Nhiều người phỏng đoán, rất có thể nữ hoàng đã cạo trọc đầu để việc đội những chiếc mũ nặng nề trở nên dễ dàng hơn, đồng thời ngăn chặn sự xâm nhập của chấy rận khi đó.

Vậy, có phải bà cũng sử dụng đồ trang điểm để tôn lên vẻ đẹp của mình? "Kiểu trang điểm như chúng ta có ngày nay không tồn tại vào thời điểm đó" - Zorn nói - "Nhưng người ta có thể trang điểm mắt, trang điểm bằng kohl và nó còn có tác dụng sát khuẩn, xua đuổi vi khuẩn có thể chui vào mắt dẫn đến mù lòa".

Với sự hỗ trợ tài chính của Hiệp hội Phương Đông Đức (tổ chức đã tài trợ cho chuyến thám hiểm Ai Cập), Borchardt đã mang bức tượng bán thân của Nefertiti đến Berlin - nơi lần đầu tiên nó xuất hiện trước công chúng vào năm 1924 và gây ra cơn sốt Nefertiti thực sự. Hình ảnh của bức tượng bán thân đã được đăng trên bìa tạp chí và được sử dụng trong các chiến dịch quảng cáo mỹ phẩm, nước hoa và đồ trang sức, cũng như bia, cà phê và thuốc lá.

Những nỗ lực tái hiện chân dung thực

Bị lạc trong cát sa mạc trong nhiều thiên niên kỷ nhưng sau khi được phát lộ, bức tượng bán thân của Nefertiti đã trở thành một báu vật được ngưỡng mộ.

"Nerfertiti phù hợp với vẻ đẹp lý tưởng hiện đại ngày nay, với gò má cao và các đường nét thanh tú" - Zorn nhận định, song nói thêm rằng "tất nhiên chúng tôi không thể nói chính xác liệu đó có phải là vẻ đẹp lý tưởng của 3.500 năm trước hay không".

Bức tượng bán thân đầy màu sắc không phải là hình ảnh duy nhất của Nefertiti được tìm thấy. Những bức phù điêu cổ đại cũng mô tả hình ảnh bà tay trong tay với Akhenaten trong các nghi lễ tôn giáo, hay hình ảnh một người mẹ tận tụy với 6 cô con gái của mình trong một số những bức tượng khác.

Để tái tạo chính xác hơn khuôn mặt thật của Nefertiti, người ta sẽ cần đến xác ướp của bà. Nhưng cho đến nay, xác ướp của Nefertiti vẫn chưa được xác định rõ ràng, mặc dù giới nghiên cứu đã có nhiều nỗ lực.

Thậm chí, theo các chuyên gia, ngay cả khi xác ướp của bà một ngày nào đó được xác định rõ ràng, vẫn sẽ có những điểm không chính xác để tái tạo chân dung của nữ hoàng, khi xác ướp thường chỉ có xương và da, còn phần khó tái tạo khuôn mặt lại thường là mũi".

"Tôi nghĩ rằng với những gì chúng ta có ngày nay, không thể tái tạo lại mũi một cách chính xác. Nhưng quan trọng hơn, khi tái tạo một chân dung Nefertiti từ xác ướp nào, bạn sẽ thiếu khách quan vì bị ảnh hưởng bởi hình ảnh của bức tượng bán thân nổi tiếng này" - Zorn khẳng định.

Ông cũng đưa ra một giả thuyết về lý do bức tượng bán thân nổi tiếng chỉ có một mắt: "Nó đơn giản chỉ là 1 mô hình được nghệ sĩ sử dụng làm khuôn mẫu cho các bức tượng khác của nữ hoàng. Một miếng mống mắt bị mất có lẽ là được sử dụng để thử các vật liệu khác nhau".

Và như thế, ngày nay, khoảng 3.500 năm sau khi Nerfertiti qua đời, người ta vẫn không thể nói chính xác diện mạo của bà. Và nhờ bức tượng bán thân, bà vẫn là một vẻ đẹp đáng chú ý trong tâm trí mọi người.